“De verbazing van de studenten. Over de andere, nieuwe, manier van leren. En de experimenten die eruit kwamen. Dit is wat we willen dat ze gaan doen. Maakt niet uit hoe klein het experiment is. Dat ze actief, uit zichzelf en zonder overleg, persoonlijke experimenten geformuleerd en opgeschreven hebben. Deze manier van onderwijs heeft impact.”  Dr. N.Th. van den Broek, hoofd onderwijs Huisarts geneeskunde & Ouderen geneeskunde UMCG

Samen met theatermakers, beeldend kunstenaars, filosofen, antropologen, vakprofessionals en onderwijsprofessionals ontwikkelden we de afgelopen jaren programma’s/modules voor o.a. KPMG, VUmc, Erasmus MC, Aveleijn, Vilans en het UMCG waar ervaringsleren centraal staat.

Wat is ervaringsleren? Filosoof, pedagoog en psycholoog John Dewey (Burlington, 1859-New York, 1952) wordt gezien als de grondlegger van ervaringsleren. In het kort: een ervaring, met een proces dat wordt vormgegeven om terug te blikken en te reflecteren, zodat je zelf conclusies kunt verbinden die omgezet kunnen worden in toekomstig handelen. Dat is volgens hem de beste manier van ontwikkeling en groei in vaardigheden.

Dit combineren we met artistiek kwalitatief onderzoek en de kennis en kunde uit de theater- en kunstwereld. Zodat we interactieve ervaringen ontwerpen, ondersteund door bijvoorbeeld films, monologen of filmmateriaal waar deelnemers zich aan en mee kunnen verbinden.

Dit voorjaar deden 45 studenten Geneeskunde van het UMCG mee aan een pilotmodule over empathie.  Een module die wij opbouwden aan de hand van een film van theatermaker Rosetta Drenth om het gesprek over empathie op gang te brengen. De studenten gaven aan verrast te zijn dat onderwijs ‘ook anders kan’ en vinden dit een fijne manier van onderwijs. Wat kunnen we van hun feedback leren? In de evaluatie kwamen 7 punten naar voren die wij weer meenemen in onze vervolgtrajecten en die we hier graag delen.

1. Doen is de beste manier van denken

Ontwerp met een combinatie van doen en reflecteren in het achterhoofd. Fysieke oefeningen (die ook gewoon leuk mogen zijn!) om in je lijf te ervaren waar het om draait. In het theater zo normaal en in het onderwijs nog zo onderbelicht. In combinatie met observeren, schrijven, uitwisselen en reflecteren.

2. Creëer ruimte voor persoonlijke reflectie

Ook persoonlijke reflectie moet je ontwerpen. De juiste reflectievragen en -oefeningen in combinatie met tijd voor deelnemers om zelf na te mogen denken over wat een bepaalde ervaring of beeld bij ze doet. Dat creëert meer aandacht en ruimte om naar de reflecties van anderen te luisteren en ook daar weer van te leren.

3. Daag uit om kritisch na te denken

“De opdrachten waren een goeie manier om kritisch naar de film te kijken en te horen wat de anderen denken. Dit verbreedt je eigen horizon.”
Studenten willen uitgedaagd worden. Bijna alle studenten die mee hebben gedaan, geven aan juist dit te hebben gewaardeerd. Met name omdat iedereen in de groep actief werd betrokken.

4. Creëer een veilige omgeving

“Dat er ruimte was om alles te zeggen, niks was fout.”
Bij het ontwerpen van de leerervaring staat het creëren van een veilige omgeving waar studenten zich durven te laten horen centraal. Bij het ontdekken bij een thema als empathie, wil je dat studenten zelf het belang van empathie gaan ontdekken in hun eigen (toekomstige) beroepspraktijk. Studenten ontdekken spelenderwijs met het materiaal van de film, de opdrachten en de uitwisseling, hoe dezelfde situatie door iedereen anders geïnterpreteerd wordt. Dat er geen goed of fout was, werd door het merendeel van de studenten specifiek benoemd.

5. Ontwerp voor interactie (en zet mensen voor de groep die dat faciliteren)

“Het was heel interessant. Ik realiseerde me dat er veel verschillende dimensies zijn in elke situatie.”
Het klinkt als een dooddoener. Maar dit werd door bijna alle studenten genoemd. Veel van het onderwijs is nog gebaseerd op de docent die alles lijkt te weten en voor de klas staat te zenden. Voor sommige vakken wellicht noodzakelijk, maar juist daar waar studenten ‘op zelfonderzoek’ uit moeten bij thema’s als empathie, inclusie, allyship, thema’s die niet makkelijk ‘te pakken zijn, is de interactie en het horen van meningen en verhalen van andere studenten zeer waardevol.

6. Ontwikkel authentiek materiaal

“Er zat veel in de film dus het was leerzaam om het zo te analyseren.”
Veel thema’s vragen erom om op een andere manier onderzoek te doen. In dit geval artistiek onderzoek naar empathie onder studenten, coassistenten, artsen, medewerkers, onderwijskundigen. Het ophalen van hun verhalen zorgt voor veel herkenning en creëert tegelijkertijd ruimte voor het zichtbaar maken van blinde vlekken. Gebruik de kracht van creativiteit om het onderwijsdoel en het ervaringsleren te ondersteunen met authentiek onderwijsmateriaal.

7. Formuleer kleine en haalbare acties

Dewey zei het al: een belangrijk aspect van ervaringsleren is zelf conclusies te verbinden die omgezet kunnen worden in toekomstig handelen Onderdeel van de module is het formuleren van kleine persoonlijke haalbare acties. En in de geformuleerde acties, zie je meteen wat de impact is van het onderwijs. En deze studenten formuleerden prachtige acties:

  • Het interview tijdens mijn zorgstage ga ik niet plots beginnen, maar ik ga die persoon eerst op zijn of haar gemak stellen.
  • Duidelijker toestemming vragen en woorden zoeken en gebruiken die dat ondersteunen.
  • Ik ga vragen aan mensen hoe ze benaderd willen worden als ze slecht nieuws te horen krijgen.
  • Ik wil kijken hoe iemand reageert als ik even een hand op zijn of haar elleboog of schouder leg.
  • Ik ben benieuwd of ik lichaamstaal kan onderscheiden die duidt op verlegenheid of schaamte.
  • Buiten mijn comfort-zone gaan en dat gevoel even laten bestaan.

De film speciaal gemaakt voor dit onderwijs wordt enorm gewaardeerd als basismateriaal om de reflectie op te starten. Evenals de fysieke oefening waarbij ze echt ervaren dat iedereen dezelfde situatie anders ervaart, de focus op de uitwisseling, dat het niet over goed en fout gaat en vooral over het zelf ontdekken. In dit geval het ontdekken wat empathie is en wat het effect van empathie is op de relatie tussen arts en patiënt. Ontdekken dat dezelfde situatie door iedereen anders ervaren wordt. Door patiënten en ook door artsen.