‘Ik heb om hulp gevraagd, heb om hulp gevochten. Maar ik heb het opgegeven. Ik haal mijn papiertje en ben weg.’

Jeroen (22) heeft dyslexie en faalangst. Als de examinator achter hem staat bij een tentamen, begint hij te huilen. De letters gaan dansen en daarna wordt alles zwart. Jeroen heeft in zijn eerste jaar op school al geprobeerd aan te geven waar hij mee zat. Maar telkens werd hij van het kastje naar de muur gestuurd. Mentoren, systemen – hij zag door de bomen het bos niet meer. Nu is hij, met veel moeite, bijna afgestudeerd. Maar terugkijken op een zorgeloze studietijd? Nee, dat zal voor hem niet gelden. 

Zoals Jeroen (fictieve naam) zijn er vele anderen. In het hoger onderwijs heeft één op de drie studenten een zogeheten ‘ondersteuningsbehoefte’. Dit kan gaan om fysieke beperkingen, zoals slechtziendheid of moeilijk ter been zijn, maar ook om mentale klachten zoals een depressie of sociale angsten. Niet altijd vinden zij tijdens hun opleiding de begeleiding die ze nodig hebben – terwijl er bij docenten geen sprake is van onwil. Hoe komt dat? 

 

Samenwerken met Art Partner

‘Het is een groot probleem, waar we graag bewustwording op willen creëren,’ vertelt Irene Witteman van de afdeling Onderwijsbeleid aan de Hogeschool Inholland. Irene zet zich al jaren in voor kwetsbare studenten. Samen met het Expertisecentrum voor Inclusief Onderwijs (ECIO) maakte ze een beleidsscan om het probleem in kaart te brengen. ‘Maar bewustwording creëer je niet met het rondsturen van een beleidsscan,’ zegt ze. ‘Hoe dan wel?’ 

Zo kwam ze bij Art Partner terecht. Weer, moeten we eigenlijk zeggen, want in 2015 deden we voor Inholland al onderzoek naar het langstudeerprobleem met regisseur en toneelschrijver Andreas Vonder. Voor herhaling vatbaar, vond Witteman. ‘We willen graag onze worsteling inzichtelijk maken. Kunstenaars zijn daarvoor perfect. Zij laten zich niet beïnvloeden door vastgeroeste organisatiepatronen, maar kijken met een andere, frisse blik en werpen vragen op waar we zelf niet over nadenken.’  

De kunstenaars
Voor dit project dachten we meteen aan beeldend kunstenaars Machteld Aardse, Kyra Sacks (ook antropoloog) en theatermaker Vera Ketelaars. Zij kunnen vanuit hun kunstenaarschap als geen ander de complexiteit van een probleem binnen een organisatie blootleggen. 

Een van eerste inzichten was dat studenten zich, ondanks de beste bedoelingen van medewerkers en docenten, niet voldoende gehoord voelen. Om te onderzoeken waar dat aan ligt, stelden de kunstenaars voor gesprekken vorm te geven tussen medewerkers en studenten met de ‘contemplatieve dialoog’ als uitgangspunt – een manier van gespreksvoering waarbij luisteren een belangrijk onderdeel vormt en ‘de stilte’ als gesprekspartner wordt gezien. 

De mens achter de student
In de gesprekken zaten telkens één medewerker (uit alle lagen van de organisatie) en één student van Inholland tegenover elkaar. Ze kregen drie vragen waarvan ze het antwoord mochten opschrijven of tekenen. Daarna las een van de twee het antwoord voor en mocht de ander alleen luisteren. Vervolgens viel er een stilte. En daarna werd er gewisseld. Ondertussen maakten Machteld en Kyra tekeningen van de situatie en schreef Vera op wat er gebeurde. 

De drie vragen luidden als volgt: 

  1. Beschrijf een moment waarop jij je binnen Inholland niet gezien of gehoord voelde.
  2. Wat raakt je in het verhaal van de ander?
  3. Wat betekent hetgeen je zojuist gehoord en ervaren hebt voor het onderwerp ‘studeren met een ondersteuningsbehoefte’?

De gesprekspartners waren ‘rolloos’ en gelijkwaardig aan elkaar. Dat zorgde al meteen voor een andere dynamiek. Mooi om te zien was dat niet alleen de studenten, maar ook de medewerkers zich kwetsbaar opstelden. ‘Ik was langdurig ziek en werd in die periode niet één keer gebeld door mijn baas,’ zei bijvoorbeeld een docent. 

Van de gesprekken maakte Vera theaterdialogen, die samen met de tekeningen van Machteld en Kyra zijn gebundeld in het boekje De normaalste zaak van de wereld. Een van de dialogen voerde zij samen met een student op tijdens het jaarcongres van ECIO. Ook ontwierpen we voor dit congres een workshop waar deelnemers konden ervaren hoe het is om zo’n andere manier naar elkaar te luisteren. 

Simpel en toch moeilijk
Inholland wilde graag bepaalde thema’s van de Commissie Maatstaf terug laten komen in de dialogen. Maar tijdens de gesprekken merkten de kunstenaars dat dit niet werkte. ‘Waarborgen van kwaliteit’, ‘Informatie en voorlichting,’ ‘Toegankelijkheid’: het zijn containerbegrippen waar studenten afstand bij voelen. Terwijl er juist zo’n behoefte is aan dichtbij. Student Anne verwoordt het als volgt: ‘Jullie hoeven niet alles van mijn stoornis te weten. Vraag me alleen af en toe eens hoe het met me gaat.’ 

Hoe simpel het ook klinkt, het zijn precies dit soort kleine blijken van menselijkheid die in een grote organisatie dreigen te verzanden in algemeenheden. Irene: ‘De tijd nemen voor elkaar, echt luisteren naar de ander en je in hem of haar verplaatsen: het zijn dingen waarvan we denken dat we het altijd doen, maar die in de praktijk eigenlijk te weinig voorkomen.’  

Er zijn inmiddels 2500 exemplaren verspreid onder medewerkers van Inholland. Irene krijgt veel positieve reacties. ‘Mensen vinden het er mooi uitzien. Maar belangrijker: het raakt. In het boekje wordt niet de taal gebruikt die wij op onze strategische beleidsafdeling bezigen. De problematiek wordt invoelbaar gemaakt. Dat prikkelt.’ Irene heeft al vier open sollicitaties ontvangen van medewerkers die het boekje hebben gelezen en graag een rol willen spelen bij het inclusiever maken van de hogeschool. 

Hoe nu verder?
Wat gebeurt er nu met jongeren als Jeroen en Anna? Is de problematiek rondom studenten met een ondersteuningsbehoefte nu opgelost? Natuurlijk niet. ‘De interventies van Art Partner waren mooie voorbeelden van hoe het anders kan,’ zegt Irene Witteman. ‘Nu is het belangrijk het onderwerp op de agenda te houden.’ 

Er zijn al Studentsucces Centra opgericht, waar studenten met vragen bij medestudenten terecht kunnen. Ook worden steeds meer (studie)coaches ingezet en experimenteert de hogeschool met samenwerkingen met psychologenpraktijken in de regio. Irene is voornemens workshops en lezingen te organiseren, bijvoorbeeld voor andere hogescholen die eveneens met deze problematiek worstelen. Art Partner blijft bij dit proces betrokken. 

Het boekje De normaalste zaak van de wereld kun je hier gratis downloaden.